Prezentacja dotycząca Powstania Wielkopolskiego wykonana w programie Prezi przez Izabelę Zimniak:
http://prezi.com/ukm4bbql2unm/?utm_campaign=share&utm_medium=copy&rc=ex0share
Opracowanie przygotowane przez uczniów:
Było to zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Wielkopolski przeciw państwu niemieckiemu po zakończeniu I wojny światowej. Polacy domagali się powrotu ziem zaboru pruskiego do Polski. Dowódcami powstania byli generałowie
Wybuchło 27 grudnia 1918 roku w reakcji na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie w Poznaniu polskiego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego J. Paderewskiego. Powstańcy w krótkim czasie opanowali całą Wielkopolskę z wyjątkiem północnych i południowo-wschodnich jej obrzeży. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 roku rozejmem w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918. Było to jedno z dwóch, obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, zwycięskich powstań w dziejach Polski.
OBSZAR OBJĘTY POWSTANIEM
GENEZA:
W wyniku rozbiorów zachodnie ziemie polskie znalazły się w rękach pruskich. Po wojnach napoleońskich większość ziem Wielkopolski weszła w skład Księstwa Warszawskiego. Władze pruskie stworzyły tzw. Prusy Zachodnie i Wielkie Księstwo Poznańskie. Od Królestwa Polskiego oddzielała Wielkie Księstwo Prosna.
Początkowo Polacy mieli w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego stosunkowo dużą autonomię. 5 maja 1815 roku król pruski, Fryderyk Wilhelm III ogłosił patent okupacyjny, w którym zagwarantował równouprawnienie języka polskiego i niemieckiego oraz dopuścił Polaków do urzędów państwowych. Wkrótce jednak rozpoczęło się dążenie do centralizacji władzy państwowej oraz napływ ludności niemieckiej na ziemie Wielkopolski. Sytuację Polaków pogarszała jeszcze współpraca prowadzona przez państwa zaborcze – represje ogarnęły tych mieszkańców Wielkopolski, którzy wzięli udział w powstaniu listopadowym w 1830 roku, a później także w wystąpieniach rewolucyjnych podczas Wiosny Ludów..
Otto von Bismarck zwalczał Kościół katolicki, polski ruch narodowy i ruch robotniczy. Aby przeciwdziałać tej działalności, Polacy organizowali się w stowarzyszeniach nie tylko oświatowych, spółdzielczych, samopomocowych, gospodarczych, ale także i politycznych. W tych ostatnich odnaleźć można było przedstawicieli wielu nurtów, ale dominowała orientacja endecka i katolicka. Legalną działalność prowadziły także stowarzyszenia sportowe i skautingowe które przeprowadzały tajne szkolenia wojskowe, a nawet czasem zalecały swoim członkom wstępowanie do armii pruskiej w celu zdobywania przeszkolenia wojskowego. Polacy w owym okresie byli tak doskonale zorganizowani, że Niemcy uznali, iż posiadają oni swój własny konspiracyjny rząd. Poprzez wybuch I Wojny Światowej Polacy widzieli szansę na odzyskanie niepodległości. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 20 listopada podczas exposé rządu Jędrzeja Moraczewskiego w Warszawie padły słowa: przyłączenie Wielkopolski będzie jednym z pierwszych naszych zadań.
Wywołało to w grudniu nasilenie działań mających na celu stworzenie tajnej armii polskiej.
Tymczasem do Wielkopolski napływały nowe oddziały Heimatschutzu, co oznaczało chęć władzy niemieckiej do siłowego rozprawienia się z zamiarami Polaków. Wysłannicy NRL w Warszawie zażądali od rządu polskiego wystosowania ultimatum względem swego niemieckiego odpowiednika. I tak, 15 grudnia 1918 rząd w Warszawie zerwał stosunki dyplomatyczne z Niemcami.
IGNACY PADEREWSKI W POZNANIU
Punktem zapalnym powstania był przyjazd polskiego pianisty i działacza niepodległościowego – Ignacego Paderewskiego. Postanowiono zaprosić go, aby odwiedził Poznań. W tym celu do Gdańska udał się Korfanty. Znany muzyk i polityk miał przyjechać do Warszawy w celu załagodzenia sporu pomiędzy Komitetem Narodowym Polskim Dmowskiego a rządem Moraczewskiego. Paderewski postanowił jednak przed zjawieniem się w stolicy odwiedzić także Poznań. Wywołało to ogromne poruszenie pośród Polaków, którzy rozpoczęli przygotowania do uroczystego powitania gościa. Chcąc zapobiec nieuniknionym demonstracjom politycznym, Urząd Spraw Zagranicznych Rzeszy postanowił zakazać przyjazdu pianiście. Nie udało się jednak przeszkodzić przyjazdowi pociągu wiozącego Paderewskiego do Poznania. 26 grudnia 1918 muzyk przybył do stolicy Wielkopolski. Wręczenie nakazu opuszczenia miasta uniemożliwił niemieckim oficerom kordon Straży Ludowej.
Taki obrót wydarzeń wzburzył Niemców, dodatkowy gniew został wywołany wywieszeniem przez Polaków flag amerykańskich, brytyjskich i francuskich – krajów dla nich sojuszniczych, ale dla Niemców wrogich.
KIERUNEK ROZWOJU AKCJI POWSTAŃCZEJ
PRZEBIEG:
Walki rozpoczęły się 27 grudnia 1918 roku, kiedy to Niemcy, wzburzeni polskimi uroczystościami towarzyszącymi wizycie Paderewskiego, zorganizowali przemarsz oddziałów wojskowych przez miasto.
Pierwszy okres walk powstańczych – wyzwolenie większej części Wielkopolski (do 8 stycznia 1919)
27 grudnia 1918 – W godzinach popołudniowych w Poznaniu wybuchły walki. Jeden z pierwszych ataków nastąpił na Prezydium Policji. W czasie ataku zginął Franciszek Ratajczak. Polakom udało się opanować również Dworzec Główny, Pocztę, kilka redut systemu fortecznego Poznania. Wybuchły również walki na prowincji. Jednym z pierwszych poległych był Jan Mertka, który padł pod Boczkowem.
28 grudnia 1918 – Dalsze sukcesy Polaków w trakcie walk o Poznań, opanowali oni między innymi cytadelę, redutę Grollmanna, arsenał przy Wielkich Gar-barach. Komisariat mianował tymczasowym naczelnym dowódcą powstania kpt. Stanisława Taczaka.
29 grudnia 1918 – Walki w Poznaniu, natomiast na prowincji wyzwoliły się między innymi takie miejscowości jak Kórnik, Grodzisk, Kiecko, Witkowo, Wielichowo.
30 grudnia 1918 – Doniosły sukces polski w Poznaniu – zdobycie koszar 6 pułku grenadierów. Jednostka ta jeszcze tego samego dnia opuściła Poznań.
31 grudnia 1918 – Wyzwoliły się: Ostrów, Oborniki, Kościan, a w dniach poprzednich między innymi: Śrem, Wągrowiec, Wronki.
Odezwa komendanta okręgu ostrowskiego – 31 grudnia 1918:
„Z dniem dzisiejszym objąłem komendę miasta Ostrowa i powiatu. Rozkazuję co następuje:
1. Wszelką broń i amunicję, znajdującą się pomiędzy ludnością cywilną, należy do 3 stycznia 1919 złożyć za pokwitowaniem w komendanturze miasta. Niewykonanie powyższego rozkazu pociągnie za sobą surowe kary,
2. Zabraniam wszelkich rewizji po domach prywatnych. Rewizje takie odbywać się mogą li tylko za moim przyzwoleniem.
3. Za rabunek i kradzieże będę karał śmiercią.
4. Lokale publiczne należy zamykać o godzinie 9 wieczorem. Napoi alkoholowych nie wolno wydawać.
5. Orły niemieckie należy usunąć do godz. 3 po południu ze wszelkich gmachów.
6. Komendantura miasta znajdować się będzie w dawniejszym kasynie oficerskim.
1-5 stycznia 1919 – Oswobodzenie wielu miejscowości, między innymi: Jarocina, Nakła, Mogilna, Strzelna, Krotoszyna, Kruszwicy, Nowego Tomyśla, Czarnkowa, Miejskiej Górki, Jutrosina, Rawicza, Wolsztyna.
6 stycznia 1919 – Powstańcy zdobyli lotnisko na Ławicy. Tym samym akcja wyzwalania Poznania dobiegła końca.
DEFILADA WOJSKA NA ZDOBYTYM LOTNISKU
7 stycznia 1919 - Niemcy zdobyli Chodzież, zajętą dzień wcześniej przez powstańców.
8 stycznia 1919 – Bitwa pod Chodzieżą, powstańcom udało się odbić miasto.
MIEJSCA WAŻNIEJSZYCH STARĆ
Drugi okres walk powstańczych (8-15 stycznia 1919).
Walka o zdobycie kolejnych obszarów i ugruntowanie zdobyczy powstańczych.
10 stycznia 1919 – Walki w południowej Wielkopolsce, w rejonie Leszna, pod Rydzyną i Kąkolewem, zdobycie przez powstańców Sarnowy.
11 stycznia 1919 – Bój o Szubin zakończył się zwycięstwem strony polskiej. Jego znaczenie było duże. W rękach powstańców znalazł się nie tylko Szubin, ale również i Żnin, Łabiszyn, Złotniki.
12 stycznia 1919 – Walki w rejonie Leszna, pod Lipnem.
13 stycznia 1919 – Powstańcy utracili Szamocin.
Trzeci okres walk powstańczych (16 stycznia -16 lutego 1919).
Narastające zagrożenie niemieckie i walka o utrzymanie zdobyczy powstańczych.
16 stycznia 1919 – Walki w rejonie Międzychodu.
Gen. J. Dowbor-Muśnicki objął funkcję naczelnego wodza.
17 stycznia 1919 – Został ogłoszony pobór do wojska. Pod broń powołano roczniki 1897, 1898 i 1899.
21 stycznia 1919 – NRL ustanowiła tekst roty przysięgi wojsk powstańczych.
22 stycznia 1919 – Wzmogły się walki na froncie północnym – Niemcy zajęli Potulice.
23 stycznia 1919 – Skuteczna powstańcza obrona Miejskiej Górki.
25 stycznia 1919 – W wyniku śmiałej akcji siły powstańcze zajęły Kargowę i Babimost.
28 stycznia 1919 – Niemcy podjęli ofensywę na froncie północnym, w rejonie Bydgoszczy i Nakła. W dniach następnych ciężkie walki toczyły się pod Rynarzewem. Powstańcy utracili Szubin.
3 lutego 1919 – Rozwijająca się pomyślnie ofensywa niemiecka na północy za łamała się. Wróg został wyparty za Noteć. Powstańcy odbili Rynarzewo i odnieśli zwycięstwo pod Kcynią. W dniu następnym odzyskano Szubin.
4 lutego 1919 – Działania zaczepne na południu. Powstańcy dotarli do przed mieść Rawicza, jednak zostali odparci. Ciężkie walki na tym odcinku toczyły się również w następnych dniach.
7 lutego 1919 – Ciężkie walki o Kolno, które przechodziło z rąk do rąk. Komisariat NRL mianował 122 podoficerów Polaków z byłej armii pruskiej na stopień podporucznika.
9 lutego 1919 – Na zachodzie w rejonie Trzciela powstańcy odparli niemieckie natarcie.
10 lutego 1919 – Odparcie natarcia niemieckiego pod Rawiczem.
12 lutego 1919 – Natarcie niemieckie przy wsparciu pociągów pancernych na Kargowę i Babimost odniosło sukces. Atak niemiecki został powstrzymany pod Kopanicą.
14 lutego 1919 – Niemcy przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co świadczyło o planach ofensywy przeciwko Wielkopolsce.
16 lutego 1919 – W Trewirze został przedłużony rozejm Niemiec z państwami Ententy. Obejmował on również front wielkopolski. Tym samym armia powstańcza została uznana za wojsko sprzymierzone.
Fragmenty układu o przedłużeniu rozejmu – Trewir 16 lutego 1919
„(…) Niemcy powinni niezwłocznie zaprzestać wszelkich działań ofensywnych przeciwko Polakom w Poznańskiem i we wszystkich innych okręgach. W tym celu zabrania się wojskom niemieckim przekraczania następującej Unii: dawna granica Prus Wschodnich i Prus zachodnich z Rosją aż do Dąbrowy Biskupiej.”
„Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryża w 1919 T, Dokumenty i materiały” T. 1, Warszawa 1965, s. 385.
Niespokojny rozejm i pokój (16 lutego – styczeń 1920)
17 lutego 1919 – Mimo rozejmu pod Rynarzewem, nad Notecią i pod Nową Wsią Zbąską zacięte walki.
18 lutego 1919 – Powstańcy pod Rynarzewem zdobyli niemiecki pociąg pancerny.
24 kwietnia 1919 – Dalsza rozbudowa armii powstańczej. Komisariat NRL powołał pod broń roczniki 1891, 1892, 1893, 1894, 1901.
30 maja 1919 – Straż Ludowa została przekształcona w Obronę Krajową.
6 czerwca 1919 – Starcia w rejonie Bydgoszczy.
18 czerwca 1919 – Walki pod Rynarzewem.
28 czerwca 1919 – Niemcy podpisały traktat wersalski, w wyniku którego do Polski powróciła – z wyjątkiem skrawków prawie cała Wielkopolska. Czyn zbrojny Wielkopolan zakończył się sukcesem.
1 lipca 1919 – Ogień artylerii na froncie wielkopolskim.
2 lipca 1919 – Niemcy pod Kąkolewem koło Leszna zabili dwóch polskich oficerów.
II półrocze 1919 – Mimo podpisania traktatu pokojowego na linii frontu wielkopolskiego dochodziło jeszcze do sprowokowanych przez Niemców zajść.
8 marca 1920 – Likwidacja frontu wielkopolskiego – koniec ery Powstania Wielkopolskiego.
W Powstaniu Wielkopolskim zginęło ponad dwa tysiące Polaków, sześć tysięcy zostało rannych.
REPUBLIKA OSTROWSKA
To wystąpienie, na miesiąc (10-26 listopada 1918) przed wybuchem powstania wielkopolskiego, przeciwko władzy pruskiej, którego efektem był m.in. szereg ustępstw na rzecz Polaków na terenie Ostrowa Wielkopolskiego i powiatu ostrowskiego.
Najważniejsze wydarzenia:
- powołanie Rady Żołnierskiej bez udziału Polaków
- na polskim wiecu w Domu Katolickim uchwalona zostaje rezolucja żądająca utworzenia wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski
- utworzenie polskiego Komitetu Ludowego oraz Towarzystwa Młodzieży “Pogotowie Służby i Łączności”
- przystąpienie do organizacji I Pułku Piechoty Polskiej
- wystosowanie do Niemców, zebranych Miejskiej Strzelnicy, oświadczenia następującej treści: